kovinkeve

      PODUNAVSKI  NEMCI


          

BROJ I TERITORIJALNI RASPORED

Po popisu stanovništva iz 1991. godine na teritoriji sadašnje SRJ živelo je 5.387 Nemaca; od toga u Vojvodini 3.873, na teritoriji Srbije 1.299: od toga u Beogradu 620, na Kosovu 91; i u Crnoj Gori 124. Po procenama, realan broj iznosi 10.000-12.000. Najveći broj Nemaca danas živi uglavnom u većim gradovima Vojvodine i to u nešto većem broju u Zrenjaninu, Pančevu, Subotici, Vršcu, Novom Sadu, Somboru, Vrbasu, Kuli, Sremskoj Mitrovici.

.

POLITIČKO ORGANIZOVANJE

Ne postoji političko organizovanje Nemaca u Jugoslaviji (Vojvodini). Postoji organizacija Nemaca: Nemački narodni savez, koji je pred nadležne organe izašao i sa političkim zahtevima kao što je zahtev za priznanjem statusa nacionalne manjine Nemcima u tadašnjoj Jugoslaviji.

ZASTUPLJENOST U ORGANIMA VLASTI

S obzirom da Nemci ne izlaze na izbore ni na kom nivou kao zajednica ili organizovana snaga, nemaju ni svoje direktne zastupnike u organima vlasti. Ljudi koji su nemačkog porekla a u organima su vlasti, zastupaju interese partija sa čije su liste tamo dospeli.

SLUŽBENA UPOTREBA JEZIKA

Ne postoji nijedna sredina gde je nemački jezik u službenoj upotrebi.

OBRAZOVANJE

Ne postoji nijedna obrazovna institucija na nemačkom jeziku koja je finansirana iz državnog budžeta.U Subotici postoji od 2006. prvo nemačko zabavište u Srbiji.

MEDIJI

Na talasima Radio Subotice svakog petka od 19,00 do 19,30 časova članovi i simpatizeri Nemačkog narodnog saveza pripremaju emisiju na nemačkom jeziku. Emisija se bavi kulturom, istorijom, običajima i svakodnevnim životom Nemaca u Vojvodini.

KULTURA

Osnivanjem organizacija Nemaca u Vojvodini zaživeo je i kulturni život ovdašnjih Nemaca. Unutar Nemačkog narodnog saveza čije je sedište u Subotici, ali poseduje i niz podružnica po Jugoslaviji, deluje biblioteka sa oko 4.000 naslova, hor »Lorelei« , kao i dramska sekcija mladih. Ova organizacija je raspisala i literarni konkurs na nemačkom jeziku na koji su se javili autori iz čitave Vojvodine, ujedno i ljudi raznih nacionalnosti. Poslata literarna dela na nemačkom jeziku biće izdata u Antologiji književnog stvaralaštva u Vojvodini na nemačkom jeziku na početku XXI veka.

Besplatni kursevi nemačkog jezika koje organizuje Nemački narodni savez imaju dvojaku svrhu: negovanje maternjeg jezika ali i pružanje mogućnosti zainteresovanim sugrađanima da savadaju nemački jezik i preko njega da se upozanju sa nemačkom kulturom. Nemački narodni savez osim toga organizuje tribine, izložbe, koncerte i promocije knjiga i časopisa koji kao temu imaju istoriju, kulturu ili običaje Nemaca iz ovih krajeva kao i teme primera suživota kroz vekove na ovim prostorima. U Avgustu 2001 godine članovi ovog Saveza su učestvovali na žetvenim svečanostima »Dužijanca« u Subotici ,te je tako nakon više od pola veka na ulicama jednog vojvođanskog grada išla svečana povorka naših podunavskih Švaba u svojim nošnjama.

Jedan od kapitalnih projekata Nemačkog narodnog saveza jeste otvaranje zabavišta na nemačkom jeziku u Subotici za sve zainteresovane sugrađane koji žele da im deca od malih nogu savladaju nemački jezik. Drugi važan projekat je otvaranje 2004. Kulturnog centra Nemaca u Subotici gde su se objedinile sve unapred iznete aktivnosti .

VEROISPOVEST

Nemački narodni savez je sproveo anketu o veroispovesti vojvođanskih Nemaca u periodu mart 1997. do marta 1998.godine na uzorku od 300 pripadnika nemačke narodne grupe u Vojvodini što čini 7,5% zvaničnog broja pripadnika tog naroda u u Vojvodini ili ako se uzme procena od 12.000 hiljada to je 2,5% ukupne populacije što je veoma reprezentativni uzorak.

Na osnovu obrađenih podataka podela po veroispovestima Nemaca koji danas žive u Vojvodini je sledeća:

Katoličke vere : 82,0%

Evangelici (Luterani) : 15,1%

Reformatske vere (Kalvinisti) : 2,2%

ostali: 0,7%

    

                  OSNOVNI PODACI IZ ISTORIJE 

            PODUNAVSKIH ŠVABA

 

1526           Pobeda Turske nad Mađarima kod Mohača (Mohács)

 

1526-1918 Habsburgovci legitimni kraljevi Mađarske

 

1683           Pobeda nad Turcima kod Beča (Kahlenberg)

                   Povraćaj većeg dela Mađarske do 1699.

 

1689           Prvi impopulacioni patent pod carem Leopoldom I.

 

1716-1718 Pobeda princa Evgenija Savojskog. 1718. Požarevački mir: Zaključen između austrijskog cara Karla

                   VI. i Turske = Temišvarski Banat, Beograd, Severna Srbija, deo Češke i Bosne pripojeni Austriji.

 

1722-1726 Prva "Velika seoba Švaba” pod carem Josipom II.

 

1746-1780 Marija Terezija naseljava 50.000 Nemaca

 

1763-1773 Druga "Velika seoba Švaba”

 

1782-1787 Treća "Velika seoba Švaba” pod carem Josipom II.

 

1867           "Sporazumom” stvorena Austro-Ugarska. Podunavske Švabe postaju mađarski podanici

 

1907-1920 Adam Müller-Guttenbrunn (1852.-1923.) svojim zavičajnim romanima incira ponovno buđenje

                   nacionalne svesti kod Podunavskih Švaba

 

1918           Došlo do podele Austro-Ugarske na tri države-naslednice:

                   1,400.000 Podunavski Švaba isto podeljene na te države

 

1941           April: Rat u Jugoslaviji. Početkom rata protiv Sovjetskog Saveza

                   počele su i partizanske akcije i protiv Podunavskih Švaba

 

1943           29/30 Novembar: "Antifašističko Veće Narodnog Oslobođenja Jugoslavije” (AVNOJ) je u Jajcu

                   deklarisao da su svi koji su protiv Narodno-oslobodilažkog pokreta (NOP) "Narodni neprijatelji”

 

1944          Oktobar: Evakuacija oko 100.000 podunavskih Švaba iz Srema i Slavonije u Austriju. Begstvo 

                  10.000 podunavskih Švaba iz Zapadnog  Banata i 80.000 podunavskih Švaba iz Bačke i Baranje.

 

1944          "Krvava jesen” u Vojvodini. Oktobar-Novembar: Akcije smrti.

                  Oko 7000 podunavskih Švaba  su žrtve

 

1944           21. novembar: Odluka AVNOJA-a u Beogradu: Podunavske Švabe  proglašeni

                   narodnim  neprijateljima, gubitak svih  građanskih prava i konfiskacija celokupne

                   pokretne i nepokretne imovine

 

1944-1949  Počev od Božića 1944: 70.000-80.000 podunavskih Švaba  iz Mađarske, Rumunije i Jugoslavije

                   depotrovani u Sovjetski Savez na prisilan rad

 

1944-1945  Od početka decembra 1944. do jeseni 1945. podunavske Švabe  su proterani kao civili iz svojih

                    domova i smešteni u 8 logora za likvidaciju i mnogobrojne radne logore.

 

1946-1947 Jesen: Tolerisanje bekstva iz logora. 30.000 - 40.000 podunavskih Švaba uspelo je da pobegne u

                   Mađarsku i Rumuniju

 

1946           22. decembar: Mađarska vlada donosi naređenje o iseljenju mađarskih Nemca iz Mađarske

 

1947-1949 Otpuštanje većine deportovanih podunavskih Švaba iz Sovjetskog Saveza

 

1948           Sredina marta: Rasformiranje likvidacionih i radnih logora.

                   Prisilno ugovaranje trogodišnjih ugovora o radu

 

1949           Osnivanje zajedničke organizacije: "Podunavsko-Švapska radna zajednica” (DAG) u Austriji

 

1950           "Charta prognanih iz svoje domovine” u Štutgartu proklamovana

 

1952           Formiranje pokrajinskih udruženja podunavskih Švaba

 

1951-1958 Postepeno izjednačavanje Podunavskih Švaba sa starosedeocima u oblastima socijalnih prava u   Austriji

 

1954           Osnivanje "Saveza folksdojčera-zemljaka u Austriji” (VLO)

 

1996           Otvorena (Osnovna) "Kuća domovine” od strane VLO u Beču

 

2000          Od strane VLO formiran institut "Felix Ermacora”

 

 

 

-1-

Pobeda u borbi na Kaldenbergu (Kod Beča) 1683. godine nad osmanlijskom vojskom nije bila samo početak oslobođenja Mađarske od turskog jarma nego i početak političke, kulturne i privredne obnove zemlje. Hazburzi kao legitimni kraljevi Mađarske, podstaknuti i mađarskim staležom, počeli su već krajem 17. veka sa ponovim naseljavanjem krajeva oko srednjeg Dunava, koji su posle 160 godina turske vladavine, ostali većim delom opustošeni i retko naseljeni. Suština obnove bila je pod Karlom VI, Marijom Terezijom i Josipom II u 18. veku planski sprovedeno naseljavanje poljoprivrednika i zanatlija i austrijskih i čeških rudara u organizaciji Carske bečke vlade.

            Prve doseljenike nalazimo 1687. godine u Švapskoj Turskoj (To je oblast u južnoj Mađarskoj između Dunava, Drave i jezera Balaton, u kojoj se pretežno govorilo nemački, a glavno mesto je bilo Pečuj-Pecs, a ime potiče upravo od tih prvih kolonista koji su se ovde naseljavali posle proterivanja Turaka), u Schildgebirgu 1691., u brdovitoj oblasti blizu Budimpešte Ofen (Do 1892. godine to je bilo samostalan grad koji je posle pripojen Budimpešti) 1692. godie u Sremu 1689., u "Bukovoj šumi” (Bakony) 1702., u Bačkoj 1712. i u Banatu 1716. godine.

            U podunavsko - švapskim oblastima naseljavanja pogotovo u gradskim cetrima kao što su Ofen, Pešta (Oba mesta su posle postala Budimpešta), Sekešfehervar (Szekesféhrvár), Pečuj (Pécs), Osijek, Subotica, Novi Sad, Temišvar i dr., došlo je  relativno brzo do privrednog uspona i do preobražaja dotle močvarnog zemljišta i livadsko-pašnjačkih predela u kultivisano zemljište. Tokom 18. veka dospelo je 150.000 kolonista sa nemačkih i austrijskih teritorija u tadašnju, istorijski gledano, Mađarsku. Njima treba prvenstveno zahvaliti da je Panonska nizija u 19. veku postala "Žitnica” Austro-Ugarske monarhije.

            Doseljenici potiču u najvećoj meri iz jugozapadnih nemačkih pokrajina Rajnland-palc, Elzas, Lotaringije, Badena i  Virtemberga, ali i, doduše u manjoj meri, iz Bavarske, Austrije i Češke. I Mađari, njihovi susedi, kao i južni Sloveni nazvali su ove doseljenike od samog početka ‘Švabama” iako je samo jedan deo doseljen iz današnje Švapske. Postepeno se ovaj naziv odomaćio i u podunavsko-švapskom govoru. Tek posle Prvog svetskog rata ove Švabe su, da bi se razlikovali od "pravih” Švaba iz Baden-Virtemberga,, od strane istoričara i etnologa prozvani PODUNASKE ŠVABE.

            Krajem Prvog svetskog rata, Triaonskim mirovnim diktatom (4.6.1920.) Mađarska je izgubila dve trećine svoje državne teritorije, što je dovelo i do trodelnog deljenja Podunavskih Švaba. Oko 550.000 ostalo je u Mađarskoj, 330.000 pripalo je Rumuniji, a 510.000 Jugoslaviji.

            I pored svega, Švabe koji su stanovali po selima ostali su verni svojem jeziku i svojim običajima pa i svojoj veri donetoj iz stare domovine. Oko 80% bili su katoličke vere a svega 20% evangelističke odnosno reformatorske vere. Drugi svetski rat bio je i za Podunavske Švabe put patnje. Posle podele Jugoslavije u Aprilskom ratu i početka rata sa Sovjetskim Savezom dospeli su muškarci ne samo u nacionalne vojne formacije, već, i, na osnovu međudržavnih ugovora,, i u nemačke vojne formacije. To su izuzetno teško svojom krvlju platili. Kada je Staljin zatražio radnu snagu usledila je, počev od Božića 1944. godine prisilana deportacija Podunavskih Švaba u SSSR: Iz Mađarske oko 30.000, iz Rumuije 30-40.000 i iz Jugoslavije 12.000. Tek 1949. su poslednji otpušteni. Oko 15.000 je umrlo usled prevelikih napora, bolesti i drugih štrapaca.

            Rumunska vlada oduzela je 1945. godine banatskim Šabama (300.000) državljanstvo i konsfikovala im svu imovinu. Osim toga 1951.-1956. deportovali su velik broj ovih Švaba u Baraganske stepe, gde je izuzetno okrutan život  imao za posledicu veoma visoku smrtnost. Preteća prisilna asimilacija u neku "Jedinstvenu socijalističku naciju” i privredna beda bila je povod da se skoro svi, izuzev jednog ostatka od 40.000, presele u Nemačku.

            Mađarska je na mirovnoj konferenciji u Potsdamu 1945. godine, uspela da iznudi dozvolu da sve svoje Švabe iseli u Nemačku. U godinama 1946. i 1947. su 220.000 mađarskih Nemaca faktički isterani iz Mađarske. Pokretna i nepokretna imovina im je konfiskovana. Sadašnja Mađarska je 1996. godine izrazila žaljenje zbog ovog proterivanja, dozvolila svojim manjinama neku vrstu samouprave i ponudila jednu, manje-više simboličnu naknadu za izgubljenu imovinu.

            Oko 195.000 podunavskih Švaba potpalo je pod vlast partizanskog pokreta Josipa Broza Tita. Antifašističko Veće Narodnog Oslobođenja Jugoslavije (AVNOJ), proglasilo je sve državljane nemačke narodnosti kolektivno za narodne neprijatelje, oduzelo im sva državljanska prava i 21.11.1944. donelo odluku o kompletnoj i kolektivnoj konfskaciji celokupne imovine. Akcije streljanja i upućivanje u likvidacione logore (8), i mnogobrojne radne logore, imalo je za posledicu da je do 1948. godine ustanovljeno ukupno 60.000 civilnih žrtava - mereno UN-Deklaracijom od 9. novembra 1948. godine - to je očigledno genocid. Srbija, Hrvatska i Slovenija u međuvremenu signaliziraju spremnost da u svojim programima restitucije vode računa i o odlukama AVNOJ-a koje se odnose na tadašnju nemačku nacionalnu manjinu. Bekstvom i naknadnim useljavanjem oko 130.000 podunavskih Švaba našlo je u Austriji svoju novu domovinu. 

                                                                                   -2-        Preveo: Josip Velhner, Novi Sad, novembar 2003.

Sačuvao,  Schmee Bruno

   podunavski nemci

 

U vreme kada se proteruju Turci, u ove krajeve počinje da se nastanjuje nemački narod, ili kako smo ih mi zvali, a na šta se oni ne ljute – podunavske Švabe. Došli su iz jugozapadnih delova Svetog rimskog carstva (Austrije) iz nekoliko pokrajina, kao što su Baden, Vitenberg, Bavarska, Hesen... Stigli su seljaci i zanatlije, privučeni beneficijama koje im je nudila država: da dobiju zemlju, da budu oslobođeni od vojne obaveze i kuluka, i da postanu slobodni ljudi. Novi dom pronašli su ne samo u Vojvodina, već u temišvarskom Banatu, gradu Aradu... – kaže istoričar Muzeja Vojvodine Ilija Komnenović.

Izvršene su tri sistematske kolonizacije: rana u vreme Karla Šestog, srednja poznata kao Terezijanska i pozna Jozefinsko-Leopoldijanska. Prva, najmanja, donela je 10.000 kolonista i 57 novih naselja, a za vreme Marije Terezije, kada je država bila najjača, naseljeno je preko 150.000 Nemaca. Putovali su Dunavom od grada Ulma (odakle je reka plovna) u čamcima-dereglijama u koje je moglo da stane od 20 pa do 150 ljudi, takozvanim „ulmskim kutijama". Njihovi sunarodnici često su ih varali, pa umesto da ih iskrcaju u Pančevu, ostavljali su ih u Apatinu...– Domaće stanovništvo, oko 100.000 Srba, imalo je zadatak da pripremi zemlju i materijal za kuće... Svako mesto je moralo biti izgrađeno kako treba. Sve ulice su se sekle pod pravim uglom, a u centru su bile opština, crkva i birtija. Kolonisti su dobijali zemljište po glavi domaćinstva, ali i kramp i lopatu, kola, konja ili vola, a na svake tri porodice dolazio je jedan plug. Ipak, nenaviknuti na veliku ravnicu nisu se dobro snalazili u poljskim radovima. Tri jutra zemlje su znali da oru i po šest dana, dok je srpski seljak to završavao za dan-dan i po. Dugo je važila izreka da svaki Švaba ima svog Srbina, koji ga je učio kako se zemlja može privesti nameni – priča nam Komnenović.

Ni Srbi se nisu odupirali novotarijama u poljoprivredi. U Novi Sad 1760. godine donosi se krompir. Srbi se gade: samo Švabe i svinje jedu krompir! Ali, kada dve decenije kasnije krompir počinje da se masovno sadi, velike gladi u Vojvodini praktično više neće biti. Takođe, gaje se industrijske biljke kudelja i hmelj. U području Bele Crkve Nemci će organizovati monokulturu – vinograde. Počinje i intenzivno bavljenje stočarstvom, uvode se nove rase, kako svinja i krava, tako i konja, a meso se izvozi upravo u one krajeve odakle su došle Švabe. – Do tada srpski narod je živeo uglavnom u poluzemunicama. Dolaskom Nemaca kuće se pokrivaju slamom i trskom, a u Sremu i šindrom. Krajem 18. veka počinje upotreba cigle i crepa. Većina Nemaca pored svog osnovnog posla poznaje i po tri-četiri zanata. U Novom Sadu oni su stolari, cipelari, šeširdžije, rukavičari, mesari... Uticaj je veliki i na kujnu: hrana je slabije začinjena i manje masna. Počinje se sa konzerviranjem voća i povrća. Prave se supe, ćušpajz, našpajz, rinflajš, lungerbrotne, šnicle, garnirung i na kraju dobra štrudla sa orasima ili makom, pa ko voli, nek izvoli – ističe Komnenović.

Naš sagovornik kaže da su Nemci sa sobom doneli i drugačiju odeću, a pošto je komotnija Srbi je prihvataju. Nose se rekva (kratki kaput), bruslik (prsluk), hozne (pantalone), hoznetregeri, čarape i klompe, koje se zbog blata lakše mogu čistiti. Od Švaba uzimamo i plave radne kecelje i šešire, a oni od nas šubare. Međutim, dok je kod njih žena ravnopravan član u rešavanju svih problema, kod Srba se i dalje ništa ne pita.– Švabe i Srbi se ne posećuju na slavama i verskim praznicima, ali idu na svadbe da se zajedno provesele. Ono što ih je činilo drugačijim bio je sistem „ajn kinder", ili jedno dete pa dosta, a posebno ako je muško. Naravno, iz praktičnih razloga, jer ako je više muške dece rasparčava se imanje. Vremenom će i domaće stanovništvo to prihvatiti, što će se negativno odraziti na demografiju. Na izborima je uvek pobeđivala nemačka stranka, pošto su bili homogeni, a Srbi, iako u većini, su gubili, jer su, kao i danas, imali sto partija – objašnjava Komnenović.